SANAYİDE İHMALLERİN AĞIR BEDELİ

---

SANAYİDE İHMALLERİN AĞIR BEDELİ

Sakarya'nın Hendek ilçesindeki bir makarna fabrikasında büyük bir patlama meydana geldiğini, 1 kişinin hayatını kaybettiğini ve 30 kişinin yaralandığını büyük bir üzüntüyle öğrenmiş bulunuyoruz. Geçtiğimiz yılda Kocaeli TMO’da 2 kişinin hayatını kaybettiği 7 kişinin yaralandığı toz patlaması meydan gelmişti. Bir yıl arayla sanayi tesislerinde yaşanan toz patlamaları, iş sağlığı ve güvenliğinin hayati önemini bir kez daha gözler önüne serdi.

Peki, toz patlamalarının nedenleri neler ve bu tehlike nasıl önlenebilir?

Yanıcı Toz Patlaması Nasıl Meydana Gelir?

Boyut ve şekline bakılmaksızın, havada askıda iken veya belirli bir konsantrasyon aralığında prosesten kaynaklanan oksitleyici bir ortamda, parlama yangını veya patlama tehlikesi oluşturabilen yanabilir katı partiküller. (NFPA654-2015,Tanımlar,Madde:3.3.6)

• Çok ince bölünmüş veya öğütülmüş (<500m=0.5mm)
• Havada askıda kalabilen
• Kendi ağırlığı ile atmosferden ayrışabilen
• Atmosferik basınç ve normal sıcaklıklarda hava ile karışımları patlayabilen katı parçacıklar

Patlayıcı tozlara örnekler;

Tarımsal; Süt tozu, Soya unu, Mısır unu ve nişastası, Pirinç unu ve nişastası, Buğday unu ve nişastası, Süt şekeri (laktoz), Pancar şekeri, Kakao tozu, Kahve tozu, Pamuk, Sarımsak tozu, Gluten, Patates unu ve nişastası, Baharatlar, Çay

Farmakolojik;  Aspirin, Parasetamol, İbuprofen

Karbon Tozları; Aktif kömür, Mangal kömürü, Bitümlü kömür, İs, Linyit, Turba (%22 su), Selüloz

Kimyasal Tozlar; Adipik asit (dikarboksilik asit), Antrakinon, Kalsiyum asetat, Kalsiyum stearat, Karboksil metil selüloz, Dekstrin, Laktoz, Kurşun steatat, Çinko stearat, Metil selüloz, Paraformaldehit, Sodyum askorbat, Sülfür

Metal Tozları; Alüminyum, Bronz, Demir karbonil, Magnezyum, Çinko

Plastik Tozları (polimer); Akrilamit, Akrilonitril, Etilen, Epoksi reçine, Fenolik reçine, Melamin reçine, Melamin(fenol selüloz kalıp uygulamaları), Metil Akrilat, Vinil asetat, Vinil alkol, Vinil klorit

Bunlar ve burada bahsedilmeyen diğer tozların sahip olduğu parametreler patlamanın şiddetini ve büyüklüğünü belirlemektedir.

• Minimum Tutuşma Sıcaklığı (MIT)
• Minimum Tutuşma Enerjisi (MIE); burada tozun Partikül Boyutu, Tozun Nem İçeriği, Tozun Kimyasal Yapısı, Akış Hızı ve Oksijen Miktarı önem arz etmektedir.
• Maksimum Patlama Basıncı (Kst)

Toz patlaması olabilmesi için yanma beşgeninin sağlanması gerekmektedir.

Bu beşgeni oluşturan tutuşturucu kaynaklar büyük önem arz etmektedir. EN 1127-1 Standardı

• Kimyasal reaksiyonlar (tozların kendiliğinden tutuşması)
• Açık alevler (kaynak, kesme, ısıl işlem uygulamaları vb.)
• Sıcak yüzey (buhar boruları vb.)
• Mekanik darbe ve sürtünmeden kaynaklanan kıvılcımlar
• Elektrostatik deşarj kıvılcımları
• Elektrikli aletler

Toz Patlamalarını Önleme Yöntemleri

Öncelikle ; Çalışanların Patlayıcı Ortamların Tehlikelerinden Korunması Hakkında Yönetmelik gereğince yanıcı toz-sıvı ve gaz kullanan işletmelerde Patlamadan Korunma Dokümanı yapılmalıdır

Patlamadan Korunma Dokümanı doğrultusunda belirlenmiş tehlikeli alanlarda aşağıda belirtilen üç ana temel unsur üzerinden önlemler alınmalı ve geliştirilmelidir.

Patlayıcı ortam oluşmasını önlemek

Yanıcı tozların birikmesini önlemek için düzenli temizlik yapılmalı ve toz toplama sistemleri kullanılmalıdır.

Üretim alanlarının iyi havalandırılması sağlanarak, havadaki toz konsantrasyonu kontrol altında tutulmalıdır.

Makineler ve borular üzerinde biriken tozlar sürekli izlenmeli ve temizlenmelidir.

Ekipmanların düzenli bakım ve kontrolleri yapılmalıdır

Patlayıcı ortamın tutuşmasını önlemek

Statik elektrikten kaynaklanabilecek kıvılcımlar engellenmelidir; bu amaçla ekipmanlar topraklanmalı ve anti-statik malzemeler kullanılmalıdır.

Patlama korumalı  (ATEX sertifikalı) elektrikli ekipmanlar kullanılmalıdır.

Sigara, açık ateş veya kıvılcım yaratabilecek aletlerin bu tür ortamlarda kullanımı yasaklanmalıdır.

Sıcak yüzeylerden ve mekanik  kıvılcım çıkarabilecek ekipmanlardan  kaynaklanabilecek riskler azaltılmalıdır.

Patlamanın etkilerini azaltmak

Patlama tahliye panelleri ve basınç boşaltma sistemleri kullanılarak, olası bir patlama durumunda hasarın yayılması engellenmelidir.

Yapıların patlamaya dayanıklı olması sağlanmalı ve patlamanın enerjisini sönümleyebilecek koruyucu bariyerler kullanılmalıdır.

Yangın söndürme sistemleri aktif ve sürekli bakım altında tutulmalıdır, böylece patlama sonrasında yangın riskleri azaltılabilir.

Bu üç temel ilke doğrultusunda, endüstriyel tesisler hem çalışanlarını koruyabilir hem de üretim süreçlerini güvence altına alabilir.

Bununla birlikte, eğitim ve farkındalık toz patlamalarının önlenmesinde hayati bir rol oynar. Çalışanların, toz patlamaları hakkında bilgi sahibi olmaları ve riskleri tanımaları için düzenli olarak eğitimler verilmelidir. Özellikle güvenli çalışma yöntemleri, acil durum prosedürleri ve toz kontrol yöntemleri konusunda farkındalık oluşturulmalıdır. Ayrıca, tatbikatlar ve denetimlerle personelin bu bilgileri pratiğe dökmesi sağlanarak, olası bir patlama anında etkin müdahale ve tahliye süreçleri uygulanabilir.

 

Toz patlamalarını önlemek için her adımın hayati olduğunu unutmamalıyız…